Van raadsleden tot wethouder: Sonja Brilman, John Zondag en Sylvia Fennis kregen ze stuk voor stuk aan tafel nadat zij in januari met hun referendumverzoek een politieke bom hadden laten ontploffen op het stadhuis. In november dacht het stadsbestuur de nieuwe plannen voor beschermd groen nog zonder veel moeite door de gemeenteraad te loodsen. Inmiddels lijkt het eerste stadsbrede referendum in twintig jaar ophanden.

Het draait allemaal om de nieuwe Hoofdgroenstructuur, die vastlegt waar het groen in de stad wordt beschermd tegen bebouwing of verharding. Naar de smaak van de drie Amsterdammers zit hierin nog te veel ruimte om te bouwen in het groen. In januari haalden ze al 18.506 handtekeningen op. Er waren er 10.000 nodig om de mogelijkheid van een referendum te kunnen onderzoeken. Die waren binnen 27 uur binnen.

Opeens werden ze daarmee onderdeel van een politiek schaakspel. De wethouder wilde met ze in gesprek en ook raadsleden vroegen de drie hoe ze tegemoet konden komen aan hun wensen, opdat een ongewis en vertragend referendum niet nodig zou zijn. De gesprekken verliepen in goede sfeer, vertellen Brilman, Fennis en Zondag. Bij coalitiepartijen GroenLinks, D66 en PvdA hoorden ze ‘goede bedoelingen’. “Maar,” zegt Brilman, “groen praten is anders dan groen doen.

Sjoemelgroen

In de gesprekken droegen ze jaren van onvrede bij tientallen natuur- en bewonersorganisaties met zich mee, zegt Fennis. Die zorgen lopen sterk uiteen – van zorgen over windmolens in natuurgebieden tot te bouwen distributiecen- tra in de Lutkemeerpolder. “Iedereen herkent het beeld. Je loopt inspraak af, gaat tot de Hoge Raad en toch verdwijnt het groen zienderogen.”

Ze noemen het bomenbeleid van de stad dat op papier prachtig is: voor elke gekapte boom wordt een nieuwe geplant. “In het gunstigste geval komen twee van de vijf bomen terug en dan niet eens in het eigen stadsdeel,” zegt Fennis. “Of het is een struik.” Zondag onderzocht eerder de al jaren bestaande groennorm voor nieuwbouwwijken. Hij zag hoe binnentuinen of parken in aangrenzende wijken ook werden meegeteld om die norm te halen. ‘Sjoemelgroen’ noemt hij dat via online verbinding.

Ook de nu voorgestelde Hoofdgroenstructuur blijkt volgens hem kwetsbaar voor rekentrucs. De gemeente schrijft trots dat het beschermde groen in de stad wordt uitgebreid van 56 naar 72 vierkante kilometer. Maar op basis van door de gemeente zelf aangeleverde cijfers constateerde John Zondag dat, anders dan voorheen, ook het water in de stad is meegeteld én de bermen rond de A10. “Als je dat wegdenkt, zie je dat de hoeveelheid stadsparken, natuur- en sportparken vaak juist een beetje kleiner is geworden.” Door schade en schande wijzer geworden, dringen de drie erop aan dat elke vorm van vrijblijvendheid en flexibiliteit verdwijnt uit het groenbeleid. De bestaande stadsnatuur moet beter beschermd worden, al voor de bouw van nieuwe wijken moet grond voor groen worden gereserveerd en een groenverordening moet ervoor zorgen dat dit juridisch afdwingbaar is. Fennis: “Zo kom je niet weg met plantenbakjes. Het gaat om natuur waar je doorheen loopt.”

In gesprekken met raadsleden bleven harde toezeggingen uit, en dus zetten ze hun referendumwens door. Vanaf woensdag hebben ze tien weken om 10.000 handtekeningen te verzamelen. Als dat lukt, zal naar schatting volgend jaar mei elke kiesgerechtigde Amsterdammer naar de stembus kunnen om te stemmen over de Hoofdgroenstructuur.

In de plannen staat dat bij woningbouw al aan het begin gekeken wordt hoe groen versterkt kan worden. De gemeenteraad heeft altijd het laatste woord voordat groen verdwijnt. Dat stelt u niet gerust?

John Zondag (JZ): “De raad stemt continu in met wat er vanuit het college wordt voorgesteld, dus dat is mij niet zoveel waard. Ze zeggen dat ze een belangenafweging maken, maar aan het ene belang wordt meer geld verdiend dan aan het andere.”

Sylvia Fennis (SF): “Onze ervaring is dat groen altijd het onderspit delft.”

Papieren plannen zijn één ding, u vertrouwt de uitkomst niet?
Sonja Brilman (SB): “Klopt. En we zien hoe lastig het is om achteraf groen terug te brengen. Daarom willen we niet elke keer onze energie in een zwart gat hoeven storten. Door een groenverordening te maken kun je het gewoon vastleggen.”

JZ: “De overheid heeft een plicht om te zorgen voor dat wat onder druk staat en te weinig stem heeft. Natuur is zoiets. Elke keer is groen het kind van de rekening in de gebiedsontwikkeling.”

Tegelijkertijd is er een schreeuwende behoefte aan woningen. Als uw wensen ingewilligd wor­ den, kan het stadsbestuur zijn woning­ bouwambities wel loslaten.  JZ: “Dat is de kern, ja. Dat is de keuze waar je op uitkomt met ons referendum, dat misschien de ambitie bijgesteld moet worden.”   SF: “We kunnen doorbouwen en doorbouwen, maar is dat hoe we willen wonen? Je kunt de grond maar één keer uitgeven. Het moet leefbaar blijven.”

In januari werd geprotesteerd met spandoeken waarop over de woningbouwwethouder stond: ‘Met Van Dantzig aan het roer, gaat de natuur naar de moer.’ Komt dit referendum voort uit kritiek op zijn wethouderschap?

SF: “Nee. Een paar jaar geleden, toen Marieke van Doorninck wethouder was, kwamen er plannen voor 'rigoureuze vergroening' in het Noorderpark. En wat kwam er? Een voorstel voor een evenemententerrein. Waar het om gaat: in de huidige plannen staan dan wel mooie woorden, maar de uitwerking is vaak boterzacht. Afhankelijk van wie er aan de knoppen zit, kun je een gebied ‘groen’ of ‘rood’ bekijken.”

Wanneer bent u tevreden?  SF: “Uiteindelijk willen we dat het groen in de stad voor eens en altijd beter beschermd is. Groen in de stad moet juridisch beschermd worden, zodat de stad leefbaar blijft.”

Hoe zal dit eventuele referendum werken?

Vanaf 22 maart starten de tien weken waarin de initiatiefnemers van het referendum ten minste 10.000 handtekeningen moeten verzame­ len. Het is de tweede stap, nadat in januari al meer dan 18.000 steun­ betuigingen werden verzameld (het moesten er minimaal 10.000 zijn). Met de steunbetuigingen kon een verzoek worden ingediend om te onderzoeken of de plannen rond beschermd groen u¨berhaupt ge­ schikt zijn voor een referendum. Daarop kwam groen licht en nu wordt het definitieve referendumverzoek gelanceerd. De 10.000 handtekenin­ gen die nu verzameld worden, moe­ ten allemaal van kiesgerechtigde Amsterdammers komen. Op de website van de gemeente verschijnt woensdag een formulier dat digitaal ondertekend kan worden.                                  Een referendumvraag moet nog geformuleerd worden. In de regels staat dat de formulering kort en bon­dig moet zijn: ‘Bent u voor het ont­ werp raadsbesluit/collegebesluit (titel ontwerp raadsbesluit/college­ besluit)?’. Verwacht wordt dat een referendum volgend jaar in het voor­ jaar plaatsvindt. Het referendum is raadgevend. Dat betekent dat na de uitslag de gemeenteraad aan zet is om de uitslag te interpreteren.